dərman qəbul edir ya da xəstəlikdən şübhələniriksə həkimə müraciət edir, diaqnoz qoyulur və müalicə edilir.
Bəs eramızdan əvvələ qayıtsaq.. Başınız ağrıyır deyə kəllə sümüyünüzə deşik açılması və bir ömür boyu o deşiklə gəzmək?
Bəli, bəli, biz trepanasiya haqqında danışırıq.
Çox uzaqda deyil, elə Azərbaycanın Çalağantəpə məntəqəsində (e.ə 4-cü minillikdə) aparılan arxeoloji qazıntılar nəinki həkimlik peşəsinin olduğu, hətta trepanasiyanın da mövcudluğunu göstərir.
>Trepanasiya (lat: trepanatio) müvafiq nahiyə və ya boşluğun əldə edilməsi, kəllə sümüyünün dəlinməsi üçün aparılan cərrahi müdaxilədir.
Buna bənzər kəllənin yarılması kraniotomiyadır. (Lat cranii)
Beyinin gicgah nahiyəsində kəllənin pullu hissəsinin rezeksiyası, əsasən beyinin dislokasiyası nəticəsində xəstənin vəziyyəti kəskin pisləşdiyi zaman edilirdi.( miqren, travma, zehni xəstəliklər, nöbət-> panik atak)
Bir digər iddia qədimdə insan depressiyada olduqda içinə şeytan girildiyi zənn edilir və başında deşik açılırdı.
ilk misirdə olduöu güman edilir. 16-cı əsrdə də ağır gedişatlı miqren xəstələrində beyində miqren ağrısını "qara soxulcan" etdiyi deyilirmiş.
Bunu edənlər inka imperatorluğu olub. Peru kəlləsi təxminən milladdan öncə 400-200-cü illərdə əməliyyat edilib. Əməliyyatdan 2 həftə sonraya qədər yaşaya bilib.
Yunanlar, çinlilər, perular, romalılar etmişlər. Orta əsrlərdə daha bu edilmədi. Amma indidə beyində travmatik zədələnmə olduqda təzyiqi azaltmaq üçün hələ də deşik açırlar.
( indi bildiniz ki, tibbi drellər bəzən də nə üçün istifadə olunur.)
Sanitariya qaydalarını əsas götürsək bu prosedur uyğun deyil. Amma əməliyyatdan sonra onilliklər boyu sağ qalındı. Kəllə sümüyü ətrafında sağalmalar müşahidə olundu. -> mayami üniversiteti, david s.kushner və digərləri.
Bu proses müasir nevrologiya çıxana qədər davam etdi. Yüzlərlə kəllədə edilərək bu prosesdə və istifadə olunan alətlərdə inkişaf özünü göstərdi.
Sağ qalma faizinə baxsaq
E.ə 400-200-cü illərdə 40%
E.ə 1400-1000 53 %
Amerika-vətəndaş müharibəsində 46-56 %( funfact: bu müharibə zamanı həkimlər xəstələrdə infeksiya yaratmaq üçün kəllədəki qəlpələri çirkli əllərlə götürür, yaraya təmas etdirir və sterilizasiya olunmamış alətlərdən istifadə edərmişlər.)
inka imperiyası dövründə 75-83%
Sağ qalanlar olurdu, amma bəziləri sonra ölürdü. Sağ qalmanın əsas səbəbi yarılan yer ətrafında maye yığılaraq mikrobun keçməməsi və infeksiya yaranmamasına bağlı idi.
Həmin o mayeyə "dura" deyirdilər. (E.ə 1000-ci illərdə ölənlərin kəlləsini açıb sağlam şəxslə müqayisə etdiyinə dair tapıntılar var.) Dura sonrakı dövrlər də açılan yarığın membranı üzərində özünü çox da göstərməməyə başladı.
Odur ki, keçmişdə yaşasaydım deməzdən qabaq 2 dəfə düşünün və müasir texnologiyalarla əhatə olunmuş bu dövrümüzdə yaşamaqdan zövq alın.